Sosial profil ixtisasları sosial fəaliyyətlə bağlı peşələri əhatə edir. Sosial iş insanların və sosial qrupların müxtəlif çətinliklərin öhdəsindən gəlmələrinə yardım göstərmək, onları dəstəkləmək, qorumaq, eləcə də korreksiya və reabilitasiya vasitəsilə həyata keçirilir.

Geniş mənada, sosial profil ixtisasları ictimai fəaliyyətlə bağlı müxtəlif sahələri əhatə edir. Ənənəvi olaraq bu ixtisaslar iki əsas istiqamətdə qruplaşdırılır:

• Sosial-humanitar ixtisaslar – sosiologiya, politologiya, psixologiya, jurnalistika, etnoqrafiya və digər yaxın sahələr;
• Sosial-iqtisadi ixtisaslar – iqtisadiyyat, marketinq, menecment, mühasibatlıq və digər ixtisaslar.

Ekspertlərin və HR-menecerlərin fikrincə, ən çox tələbat olan və perspektivli sahələrə aşağıdakılar daxildir:

• Arxeologiya
• Orta əsrlər tarixi
• Siyasi elmlər
• Psixologiya
• Sosiologiya
• İncəsənət tarixi
• Ədəbiyyat və mədəniyyət
• Politologiya tarixi
• İslamşünaslıq
• İntellektual mülkiyyət və rəqabət hüququ
• Sosial və siyasi münaqişələrin sosioloji tədqiqatı
• Antik dövr və Qədim Şərq
• Arxeologiya: Avropa və Yaxın Şərq
• Arxeologiya: Yaxın və Orta Şərq
• Kütləvi informasiya vasitələri və kommunikasiya nəzəriyyəsi
• Hüquqşünaslıq
• Tətbiqi ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi
• Rəqəmsal filologiya

Bakalavr səviyyəsində tədris olunan fənlər

Bachelor of Arts (BA) dərəcəsini əldə etmək üçün tələbələr 25-dən çox kursdan birini və ya bir neçəsini seçə bilərlər. Bu kurslara aşağıdakılar daxildir:

• Antropologiya
• Sosiologiya
• Arxeologiya
• Tarix
• Filologiya
• Coğrafiya və etnoqrafiya
• Cəmiyyətşünaslıq
• Politologiya
• Psixologiya
• Əmək və sosial münasibətlər sahəsində tədqiqatlar
• Kütləvi informasiya vasitələri

Təhsil müddəti və ixtisas seçimi

Müxtəlif ölkələrdə və universitetlərdə Bachelor of Arts (BA) proqramı üzrə təhsil müddəti üç və ya dörd il davam edə bilər. Təhsil prosesində tələbələrə ixtisas seçimini şüurlu şəkildə həyata keçirmək üçün ilkin mərhələdə müxtəlif fənlər üzrə kurslar təklif olunur.

İkinci kursdan etibarən tələbələr ixtisas seçirlər. Bir çox universitetlərdə bir əsas ixtisasla yanaşı, əlavə ixtisas seçmək imkanı da yaradılır (məsələn, tarix ixtisası ilə yanaşı coğrafiyanın dərinləşdirilmiş öyrənilməsi).

Təhsil dövründə tələbələr müxtəlif elmi tədqiqatlarda iştirak edirlər. Bir sıra universitetlərdə diplom işi yazmaq tələb olunmur və yekun qiymətləndirmə bütün fənlər üzrə orta göstərici əsasında aparılır.

Üç və ya dördillik proqramı yüksək nəticələrlə bitirən məzunlar əlavə bir il (bəzi hallarda iki-üç il) təhsil alaraq “Şərəflə bakalavr” dərəcəsini əldə edə bilərlər. Bu status tələbəyə universitet alimlərinin rəhbərliyi altında elmi tədqiqat aparmaq imkanı verir.

Şərəflə bakalavr kursuna qəbul olan tələbələrdən çox yüksək göstəricilər tələb olunur. Statistikaya görə, qəbul olanların təxminən 80%-i kursu uğurla bitirir. Təhsil başa çatdıqda bakalavr elmi iş müdafiə etməli və apardığı tədqiqatların nəticələrini təqdim etməlidir.

İncəsənət bakalavrlarının perspektivləri

Bakalavr dərəcəsini alan məzunlar ixtisas üzrə əmək fəaliyyətinə başlaya və ya magistratura pilləsində təhsillərini davam etdirə bilərlər.

“Şərəflə bakalavr” statusuna sahib məzunlar isə yüksək səviyyəli magistratura proqramlarına və ya birbaşa doktoranturaya qəbul olmaqla fəlsəfə doktoru (PhD) dərəcəsi qazana bilərlər.

Adətən incəsənət bakalavrları yazıçı, jurnalist, siyasətçi, musiqiçi, tarixçi, arxeoloq və digər peşələr üzrə fəaliyyət göstərirlər. Bu dərəcə onların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini artırır.

Hüquq bakalavrı (Bachelor of Law, LL.B)

Hüquq bakalavrı (latınca Legum Baccalaureus – LL.B) Bolonya təhsil sisteminə daxil ölkələrdə və Britaniya Birliyinə üzv dövlətlərdə uyğun proqramı bitirənlərə verilən akademik dərəcədir. Bəzi ölkələrdə (məsələn, ABŞ-da) bu dərəcə ləğv edilib və məzunlara birbaşa hüquq doktoru (Juris Doctor) diplomu təqdim olunur.

Qəbul tələbləri

Bu proqram üzrə təhsil almaq üçün abituriyentlər aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidirlər:

• Orta təhsil haqqında attestat;
• İngilis dili üzrə beynəlxalq imtahan nəticələri (TOEFL/IELTS və ya ekvivalenti);
• Hər bir universitetin daxili qaydalarına uyğun digər sənədlər.

Təhsil müddəti və ixtisas seçimi

Bachelor of Law proqramı adətən iki ildən beş ilə qədər davam edir. Bir sıra dövlətlərdə hüquq təcrübəsi vətəndaş hüququ və ümumi (precedent) hüquq üzrə fərqləndirilir. Buna görə də abituriyentlər qəbul olunmazdan əvvəl universitetin tədris proqramı ilə ətraflı tanış olmalıdırlar.

Birinci ildə tələbələr hüququn nəzəri əsaslarını öyrənirlər. İkinci ildən etibarən isə ixtisaslaşma mərhələsi başlayır. Ən çox təklif olunan ixtisaslaşma sahələri aşağıdakılardır:

• kommersiya hüququ;
• cinayət hüququ;
• inzibati hüquq;
• konstitusiya hüququ;
• beynəlxalq hüquq;
• ailə hüququ.

Hüquq bakalavrının digər ixtisaslarla birləşdirilməsi

Hüquq çox vaxt digər fəaliyyət sahələri ilə sıx bağlı olduğundan bəzi universitetlərdə hüquq bakalavrı digər ixtisaslarla birgə təklif olunur:

• incəsənət bakalavrı + hüquq bakalavrı;
• kommersiya bakalavrı + hüquq bakalavrı;
• kommunikasiya bakalavrı + hüquq bakalavrı;
• beynəlxalq münasibətlər bakalavrı + hüquq bakalavrı.

Şərəflə hüquq bakalavrı və karyera imkanları

Bir çox ölkələrdə hüquq bakalavrı diplomunu alan məzunlara əlavə 1–2 il ərzində “Şərəflə hüquq bakalavrı” proqramında iştirak etmək imkanı verilir. Bu, məzuna hüquqi karyerasında daha geniş perspektivlər açır.

Hüquq bakalavrı diplomu müstəqil hüquqi fəaliyyət üçün kifayət etmir. Məzunlar mütləq Vəkillər Kollegiyasında qeydiyyatdan keçməli, əlavə imtahanlar verməli və staj keçməlidirlər. Staj müddəti ölkədən-ölkəyə fərqlənir və adətən hüquqşünas köməkçisi, vəkil köməkçisi və ya məhkəmə klerki vəzifələrini əhatə edir.

Sosial peşələrin üstün və zəif tərəfləri

Sosial ixtisasların seçilməsi bir sıra üstünlüklərə və çətinliklərə malikdir. Bu amilləri nəzərə almaq abituriyentlərə şüurlu seçim etməyə imkan verir.

Üstünlüklər:

• cəmiyyət üçün aktual və zəruri peşələr;
• insanlara yardım göstərmək imkanı;
• mənəvi məmnunluq;
• geniş ünsiyyət dairəsi;
• gələcəyin peşələrindən birini seçmək imkanı.

Çətinliklər:

• nisbətən aşağı əməkhaqqı;
• işəgötürənlərin əsasən dövlət qurumları olması;
• çoxsaylı köhnəlmiş normativ qaydalar və bürokratik məhdudiyyətlər;
• nəzərdə tutulan və real iş şəraiti arasında uyğunsuzluqlar;
• karyera yüksəlişi perspektivlərinin məhdudluğu.

Sosial ixtisaslarda rəqabət adətən aşağı olur – bölgələrdə orta hesabla bir yerə 7–8 namizəd düşür. Büdcə yerlərinin çoxluğu ali təhsili pulsuz almaq şansını artırır. Bununla yanaşı, ekspertlərin fikrincə, regionlarda təhsilin keyfiyyəti bəzən arzuolunan səviyyədən geri qalır.

Nəticə

Sosial ixtisaslar cəmiyyət üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir və ictimai rolu böyük olan fəaliyyət sahələrini əhatə edir. İnsanlara kömək etmək və sosial proseslərdə fəal iştirak etmək istəyən gənclər üçün bu ixtisaslar daha məqsədəuyğun seçim hesab olunur.